W ciągu 4 lat, pomiędzy 2010 a 2015 r., legalny rynek papierosów zmniejszył się o blisko 27%, w niektórych latach nawet po 10% rocznie, podczas gdy naturalne tempo odchodzenia od palenia wskazywałoby na mniej więcej 2-3% rocznie. Znaczne spadki wielkości legalnego rynku doprowadziły do spadku wpływów budżetowych z akcyzy od wyrobów tytoniowych w latach 2013 i 2014. W 2015 nastąpiła stabilizacja, a w 2016 powrót na wyraźny trend wzrostowy, co było efektem braku presji podatkowej połączonej z zintensyfikowaniem działań wymierzonych w nielegalny obrót.

• W ciągu 4 lat, pomiędzy 2010 a 2014, akcyza została podniesiona o blisko 45% prowadząc do wzrostu cen przekraczającego niemal 4-krotnie inflację i wzrost siły nabywczej konsumentów, wypychając szczególnie tych najbardziej wrażliwych cenowo do szarej strefy.
• Tak szybkie podwyżki akcyzy nie były uzasadnione, ponieważ Polska na osiągnięcie minimów wymaganych przez UE w wysokości 90 euro / 1000 sztuk miała czas do 1 stycznia 2018 r. Tymczasem, w wyniku drastycznych podwyżek poziom 93 euro / 1000 sztuk (392,9 zł / 1000 sztuk) został osiągnięty już w 2014 roku, tj. 4 lata przed czasem. Obecnie, minimalny poziom opodatkowania papierosów w Polsce wynosi 420,3 zł, czyli ok. 99 euro.
• Wg raportu WHO „World Tobacco Epidemic” z roku 2015, Polska jest na drugim miejscu wśród grupy krajów świata, gdzie papierosy w latach 2008-2014, w wyniku podwyżek podatkowych i wzrostu cen, w połączeniu z niewielkim wzrostem dochodów mieszkańców, stały się dla nich mniej przystępne – relatywnie do siły nabywczej konsumentów papierosy stały się droższe o ponad 120%.

W wyniku szybkich podwyżek akcyzy konsumenci masowo uciekali do szarej strefy
Szybkie podwyżki akcyzy windowały ceny w Polsce, podczas gdy ceny legalnych produktów w 2016 r., u naszych wschodnich sąsiadów, wynosiły: na Ukrainie – ok. 5 zł za paczkę papierosów, na Białorusi – ok. 5-7,5 zł oraz w Rosji – ok. 7 zł. W Polsce było to 13,63 zł. Ceny oferowane w Polsce za papierosy z przemytu wahają się między 5,7 do 7 zł.
Wg ostatnich badań KPMG dotyczących roku 2015, prowadzonych w 28 państwach członkowskich UE oraz w Szwajcarii i Norwegii Polska i Francja odnotowały najwyższe wolumeny nielegalnych papierosów. Białoruś od lat jest największym źródłem tanich marek, które nielegalnie trafiają do Polski.

W czwartym kwartale 2016 roku przemyt w Polsce kształtował się na poziomie 14,3%. Największy udział w przemycie miały papierosy z Białorusi – ok. 37,8% i Ukrainy – 26,2%.

Na rynku tytoniu do palenia sytuacja jest jeszcze gorsza. Porównanie liczby sprzedawanych pustych tubek z ilością legalnie sprzedawanego tytoniu, którym można te tubki wypełnić wskazuje, że ponad 50% konsumpcji tytoniu jest nielegalne.
Ogromnym problemem w Polsce jest nie tylko przemyt, ale i nielegalna produkcja.
Wg informacji prasowych (źródło: artykuł „Tytoniowe mafie rujnują budżet”, Rzeczpospolita, 14.02.2017) w roku 2016 CBŚP zlikwidowało 26 nielegalnych fabryk papierosów i 46 krajalni tytoniu, a Straż Graniczna 11 ( 7 w 2015 r.) fabryk i 25 krajalni tytoniu. CBŚP, Straż Graniczna, urzędy celne i skarbowe zabezpieczyły w ubiegłym roku 740 mln szt. papierosów bez banderoli – o ponad 17 procent więcej niż w 2015r. (źródło: artykuł „Walka państwa z szarą strefą nabiera kolorów”, Dziennik Gazeta Prawna, 08-02,2017).

14-06-2016 – Fabryka w Wiązownej 0,5 mln szt. papierosów 6 aresztowanych

19-10-2016 – 25 fabryk od początku roku. 5000 zł – koszt pracy 1 Ukraińca. 1 kg tytoniu ok. 400 zł. poniżej 1 zł – paczka papierosów

Rozwija się również nielegalna sprzedaż tytoniu i wyrobów tytoniowych na portalach internetowych.

Dialog z przemysłem tytoniowym

Branża tytoniowa monitoruje rynek wyrobów tytoniowych. Wszelkie nieprawidłowości i zaburzenia na rynku związane z nielegalnym handlem i nielegalną produkcją są zgłaszane odpowiednim instytucjom i służbom.
W ostatnich latach, w związku ze wzrostem podatku akcyzowego, a tym samym wzrostem cen wyrobów tytoniowych pojawiły się bardzo niepokojące zjawiska, które powodowały straty po stronie budżetu państwa jak również producentów wyrobów tytoniowych i handlu.
Dzięki współpracy instytucji i służb, w szczególności Ministerstwa Finansów, CBŚ i Policji z branżą tytoniową, udało się ograniczyć część ze zjawisk i tak:
• W 2011 i 2012 roku rozwijała się sprzedaż konsumentom liści tytoniowych bez akcyzy. W punktach sprzedaży detalicznej cięto liście tytoniowe na niszczarkach do papieru i sprzedawano taki tytoń, oczywiście bez podatku akcyzowego. Zachęcano również konsumentów do cięcia nabytych liści tytoniu w warunkach domowych z użyciem np. maszynek do makaronu. W celu eliminacji tego procederu, od 1 stycznia 2013 roku wprowadzono akcyzę na susz tytoniowy, jednak ze względu na niewłaściwą definicję tego produktu (tj. „za susz tytoniowy uznaje się suchy tytoń, niebędący jeszcze wyrobem tytoniowym”) w 2013 r. wiele podmiotów unikało podatku akcyzowego od liści tytoniowych poprzez moczenie liści i handel mokrymi lub wilgotnymi liśćmi tytoniu.
⇒Od 1 stycznia 2014 roku wprowadzono korektę tej definicji, dzięki czemu opodatkowano liście tytoniu, bez względu na ich wilgotność.
• W 2014 roku pojawiły się na rynku maszyny do produkcji papierosów w punktach sprzedaży detalicznej, które były udostępniane konsumentom na zasadzie najmu lub dzierżawy. Na takich maszynach na skalę masową produkowano papierosy – z pominięciem podatku akcyzowego.
⇒Od 1 stycznia 2015 roku wyeliminowano również tę lukę w podatku akcyzowym, wprowadzając opodatkowanie wytwarzania papierosów w punktach sprzedaży detalicznej przy użyciu maszyn do produkcji papierosów.
• Również od 1 stycznia 2015 roku zmieniono sposób opodatkowania cygar i cygaretek ze stawki: na sztukę na stawkę: za kilogram tytoniu użytego w cygarach i cygaretkach. W ten sposób ograniczono nadużycia wynikające z handlu tzw. „cygarami imprezowymi”, które służyły do wprowadzania na rynek bardzo nisko opodatkowanego tytoniu.
• Nadal jednak na rynku można było zaobserwować efekty braku kontroli nad obrotem suszem tytoniowym. Wraz z odejściem od subsydiowania upraw tytoniu przez UE, państwo straciło kontrolę nad tym, kto i ile tytoniu w Polsce produkuje, a znaczne ilości tytoniu trafiały i trafiają do nielegalnych fabryk. Branża tytoniowa wskazywała na konieczność wprowadzenia rejestru pośredniczących podmiotów tytoniowych, a także obowiązku przedstawiania zabezpieczeń akcyzowych. Od 1 stycznia 2016 roku zaczęły obowiązywać przepisy odnoszące się do pośredniczących podmiotów tytoniowych – tj. wprowadzono rejestr pośredniczących podmiotów tytoniowych, a także obowiązek przedstawiania zabezpieczeń akcyzowych w racjonalnej wysokości przez te podmioty. Regulacje te mają przyczynić się do skutecznego zwalczania działalności przestępczej w zakresie obrotu suszem tytoniowym. Wprowadzenie powyższych regulacji przyczyniło się do spadku liczby pośredniczących podmiotów tytoniowych.